José Antonio Aguirre

Hain zuzen ere, Bigarren Errepublikaren tarte demokratikoan onartu zen euskaldunen autogobernua eta tarte horretan berreskuratu ziren euskaldunen eskubideak, osorik eta guztiak izan ez baziren ere. II. Errepublikaren borondate demokratikoak Euskadiko Autonomia Erkidegorako autonomia estatutu bat onartzeko aukera eman zuen; horren ondorioz, Eusko Jaurlaritza sortu eta Euskadiko lehen lehendakaria aukeratu zen. Ardura hori Jose Antonio Agirreri, Eusko Alderdi Jeltzaleko buruzagiari, egokitu zitzaion eta hala, Euskal Autonomia Erkidegoko euskaldunen lehen lehendakaria bilakatu zen.

Agirrek lehen Eusko Jaurlaritza eratu zuen, baina ez zuen ia denborarik izan herrialdea gobernatzeko, ahalegin handiena faxismoari aurre egiten erabili behar izan baitzuen. Izan ere, faxismoak Demokrazia eta autogobernu berreskuratu berria galtzeko arriskua eragiten zuen. Dena dela, Euskadiko Gobernuak, Agirre buru zuela, lan handia burutu zuen euskal lurrean iraun zuen bederatzi hilabeteetan eta geroago erbestean. Horri esker, areagotu egin zen euskal herriaren askatasun gogoa. Altxamendu militarrak, Francisco Franco buru zuela, indarrez irabazi zuen eta diktadura frankista ezarri zen jarraian. Horrek erbestera eraman zituen José Antonio Agirre eta bere Gobernua, baita beste hainbat eta hainbat demokrata eta errepublikazale ere. Izan ere, Agirre lehendakariak ezin izan zuen bere herrira itzuli eta erbestean hil zen, legatu historiko bat utzita: demokraziarekiko eta askatasunarekiko konpromisoa, hain zuzen. Lehenengo lehendakariak “Gernikatik New York-era Berlinetik pasata” liburuan idatzi zituen bere bizipenak.